Sonbahar ağaçlar için aynı zamanda yaprak dökme mevsimidir. Sonbaharın başında önce ağaçların gövdelerinden yapraklarına doğru yürüyen su miktarı azalmaya başlar. Sonra ise ağaçlar uykuya geçer ve gövdeye su yürümesi ilkbahara kadar durur. Bu şekilde hem ağaçlar aşırı soğuklara karşı korunmuş olurlar hem de köklerinden aldıkları besinleri kök gelişimlerini sürdürmeye harcayabilirler. Tabii ki bu durumda yapraklar da beslenemediği için yavaş yavaş sararmaya, kızarmaya, kurumaya başlarlar ve birer ikişer dökülürler. Bu dökülmelere yardımcı olmak için mi bilemem ama sanki sırf bu yüzden Kasım ayı ile beraber rüzgârlar artar ve yapraklar yağmur gibi dökülmeye başlarlar. Çoğu zaman da bu “…hazan mevsimi…”, “…hazan yaprakları…”, “…takvimden de yapraklar bir bir dökülüyor…” gibi benzetmelerle hayatın da geçip gitmekte olduğundan dem vurularak melankolik bir havaya büründürülür.
Duygusal tarafını bir tarafa bırakırsak düşen sonbahar yaprakları ile pek çok sürdürülebilir proje üretmek mümkündür. Bu yazımda kısaca bunlardan bahsetmek istiyorum:
1.Yaprak malçı yapmak.
Bahçeniz var ise sonbahar yaprakları kullanılarak yapılan en sürdürülebilir projedir yaprak malçı yapmak. Yapraklar yapısal özellikleri sebebiyle de çok fazla demir, magnezyum, kalsiyum, potasyum, fosfor gibi mineralleri içerirler. O halde kuruyarak dökülen sağlıklı yapraklar toplanarak malç olarak kullanılabilirler. Bazı yapraklar daha ağaçtayken bazı hastalıklara kapılıp küflenirler ya da başkaca hastalıkları olabilir. Hasta yapraklar kesinlikle toplanıp imha edilmeli ve malç olarak da kullanılmamalı, kompost kutusuna kesinlikle atılmamalıdır.
Malç nedir? Yer örtücü bitkilerin dışında tüm bitkilerin, çalıların ve ağaçların ekili, dikili olduğu toprağın açıkta kalan bölgelerinin üstüne dökülerek toprağın kaplanmasını sağlayan organik maddelere verilen addır. Bir çeşit orman altı tabakayı taklit etmektir işin özü…Malç olarak kullanılan organik maddeler, biyolojik olarak zamanla parçalanabildikleri için bahar aylarına kadar toprağın nemli kalmasını ve yapraktaki minerallerin akıllı gübreler gibi zamanla toprağa azar azar karışması ile toprağın ve bitkilerin köklerinin kış boyunca da beslenmelerini sağlar.
Permakültür yaklaşımla ekosisteme saygı duyularak tasarlanan peyzaj ve bahçelerde yaz ve kış malç uygulamak çok faydalı bir uygulamadır. Nem tutmak, toprağın üst tabakasına humus oluşturmak, yabanî ot çıkışını önlemek ya da azaltmak, toprak kaybını önlemek, doğal gübre olasılığı yaratmak gibi faydaları olan malç uygulaması mutlaka önemsenmelidir.
Frenk soğanı, maydanoz, semizotu, civanperçemi, hodan, kekik, nasturtium, alyssum gibi bitkilerle canlı malç uygulaması ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsiminde ağaç dipleri ve sebze yataklarında oldukça başarılı ve zengin içerikli yeşil malç olarak kullanılan bitkilerdir. Bu bitkiler aynı zamanda çok iyi birer kardeş bitkidirler.
Sonbahar yaprakları, ağaç kabukları, talaş gibi maddeler de sonbahar, kış, erken ilkbaharda malç olarak kullanılan organik maddelerdir. Ben de yıllardır sonbahar yapraklarını ve ağaç kabuklarını kullanıyorum ve çok memnun kalıyorum, bitkilerim de öyle:)
Malç uygulaması yapıldığında ilk dikkat edilecek şey malzemenin sağlıklı olmasıdır. İkinci dikkat edilmesi gereken nokta ise toprağın üstüne serilme kalınlığıdır. Kışın dondan korumak adına kalın serdiysek eğer kış ortasında ve erken ilkbahar aylarında altlarını mutlaka kontrol etmeliyiz. Nemli ve ılıman ortamda bakteriler küf oluşturabilirler, mantar oluşabilir ya da salyangozlar saklanabilirler.
2.Dekorasyon aracı yapmak.
1)Topladığımız rengârenk yapraklarla tablolar yapıp çerçeveleyip ev dekorasyonumuzda kullanabiliriz.
2)Yaprakları kalıp olarak kullanarak seramik objeler yapabiliriz.
3)Topladığımız yaprakları saç spreyi ile spreyleyerek ya da vernikle vernikleyerek kapı süsü yapımında kullanabiliriz.
4) Verniklediğimiz yaprakları düz bir ip üstüne sabitleyip perdelerimize ya da şömine üstüne takarak sonbahar süsü olarak kullanabiliriz.
3.Komposta eklemek.
Dökülen sonbahar yapraklarından sağlıklı olanlar malç olarak kullanılabildiği gibi kompost kutusuna da eklenebilirler. Tabii ki dökülen yapraklar fazlaysa her ikisi için de kullanılabilir aynı anda… Kompost kutusuna atmak için de yapraklar önce kıyılıp sonra kutuya atılırsa daha iyi sonuç alınır.
Kompost nedir? Bir çok yayında siyah altın olarak da geçen kompost, bitkisel ve hayvansal, organik atık maddelerin kıyılması, çürütülmesi yolu ile elde edilen ve toprağın zenginleştirilmesinde kullanılan yapısı toprağı andıran, gübre benzeri bir maddedir. Mutfaklarımızdan çıkan çöpün büyük miktarı organik çöp olarak kompost yapımında kullanılabilmektedir.
Kompost yapımında sıklıkla yeşil ve kahverengi malzeme kavramlarını duyarız. Sebze, meyve atıkları, çay, kahve posaları, yumurta kabukları gibi maddeler yeşil malzeme; dökülen yapraklar, budanan ağaç dalları, biçilen çimler, kartonlar, gazete kağıtları, ceviiz, fındık kabukları gibi atıklar da kahverengi malzeme olarak adlandırılıyorlar.
Sıcak ve soğuk kompostlama şeklinde iki yöntem bulunmaktadır.
Soğuk kompostlama: Evlerde, fazla zaman ve emek harcamadan, başarısızlığa uğrama riski en az olarak kullanılabilecek yöntemdir. Kompost yapımında kullanılacak bir kutunun içine eşit miktarda kahverengi ve yeşil malzemeyi kat kat dizip her seferinde de üstünü kuru yaprak ya da saman gibi karbon içerikli organik madde ile kapatarak kutu dolana kadar malzeme eklenebilir. Ayrıca kutunun kapağının da hava alır şekilde olması önemlidir. Sonrasında ise kendi haline bırakılır. Kompostun oluşum süresi organik maddelerin çözünümüne bağlı olarak değişecektir. Bu süre 6 ay ile 2 yıl arasında değişebilir.
Sıcak kompostlama: soğuk komposta göre daha hızlı ama yapımı daha zor ve riskli bir yöntemdir. Bu yöntemde bahçede, büyükçe (yaklaşık 1 metreküplük hacimde) bir kompost alanına malzeme tek seferde kat kat (yaklaşık 10 ar cm kalınlığında katlarla) dizilerek yığın haline getirilmelidir. Her kat nemlendirilerek katlar arasına kül ya da kömür gibi çözünmeyi hızlandıracak maddeler eklenmelidir. Hazırladıktan dört gün sonra karıştırılmalı ve termometre ile yığının iç sıcaklığı ölçülmelidir. İki günde bir de bu karıştırma işlemi yapılmalıdır. Sıcaklık 30 derece olduğunda çözünme ve çürüme başlamış demektir. Sıcaklık 70 dereceye kadar çıkabilir ve sonrasında 43 dereceye kadar düşer. İşte bu sırada yeniden karıştırılır ve karışımın içindeki oksijen miktarı artırılır. Bu olayların sıralanmasında Eğer ısınma artmazsa yeşil malzeme miktarı artırılmalı, gereğinden fazla ısınıyorsa da kahverengi malzeme miktarı artırılarak karbon-azot dengesinin kurulması sağlanmalıdır. Bu şekilde her şey yolunda giderse 20 ila 30 gün arasında sıcak kompost hazır demektir.
Bir de solucan kompostu yapımı vardır. Tüm kompostlama teknikleri daha fazla araştırılıp kendinize uygun bir yöntem seçip öyle uygulanmalıdır. Açıkçası ben elimden geldiğince organik atıkları toprağa faydalı olacak şekilde ayrı ayrı, fermente yöntemleri kullanarak, dönüştürüyor ve öyle sıfır atık yapmaya çalışıyorum. Kompostu da yapan yerlerden alarak, yerel üreticiye katkı sağlayarak, mutlaka kullanıyorum. Çok büyük bir bahçeye sahip olsaydım mutlaka kompostumu da kendim yapmak isterdim ama şu an öyle bir riske girmiyorum. Yalnız burada bu konuyu mutlaka da araştırmaya devam ediyor ve öğreniyorum ki bir gün belki de lazım olacak bilemeyiz ki…
Not: Kompost yazım için kaynak bu adrestedir.
