Yaylarda periyodik olarak dalga oluşturmak istersek ya da atmanın davranışlarını gözlemleyerek dalganın özelliklerini anlamak istersek; atma oluşturacağımız yayın sabit ve serbest uçlardan yansıması ile iki atmanın karşılaştığında neler olacağına bakmamız gerekir:
KAZANIM:
10.3.2.2. Yaylarda atmanın yansımasını ve iletilmesini analiz eder.
Atmanın sabit uçtan yansıması:
Görseldeki gibi bir yayın ucunu sabit hâle getirelim. Diğer ucunu elimize alıp tek bir sarsıntı yaptığımızda bir atma elde ederiz ve atma sabit uca doğru ilerler. Atma sabit uca çarptığında baş aşağı döner ve bize doğru geri yansır. Bu gözlemden şu kuralı çıkarabiliriz:
Yaylarda baş yukarı giden bir atma sabit uçtan baş aşağı atma olarak yansır.
Bir başka şekilde baş aşağı sabit uca doğru gönderilecek atma da baş yukarı olacak şekilde yansır.
Sabit uca gelen atma ile sabit uçtan yansıyan atmanın genlikleri birbirine eşittir.
Atmanın serbest uçtan yansıması:
Görseldeki gibi yayın ucuna bir halka takarak bir borudan halkayı geçirdiğimizde yayın ucu serbestçe hareket edebilir. Bu durumda yaya tek bir sarsıntı vererek tek bir atmanın oluşmasını sağladığımızda atma serbest uca doğru gelir ve halkanın yukarı doğru hareket etmesini sağlar. Daha sonra ise atma aynı şekilde geldiği gibi baş yukarı şekilde yansır. Bu gözlemden şu kuralı çıkarabiliriz:
Yaylarda baş yukarı giden bir atma serbest uçtan yine baş yukarı olacak şekilde yansır.
Bir başka şekilde baş aşağı serbest uca doğru gönderilecek bir atma da yine baş aşağı olacak şekilde yansır.
Serbest uca gelen atma ile yansıyan atmanın genlikleri de birbirine eşittir.
Pekiii aynı yayın üzerinde iki atma karşılaşırsa nasıl hareket ederler? Bu durumu iki şekilde inceleriz:
- Yayın karşılıklı uçlarından baş yukarı gönderilen iki atma karşılaşırsa ne olur?
- Yayın uçlarının birinden baş yukarı diğerinden baş aşağı atma gönderilir ve bu iki atma karşılaşırsa ne olur?
Yayın uçlarından baş yukarı gönderilen iki atma karşılaşırsa ne olur?
Atma üretecinden önce tek bir sarsıntı ile bir atma gönderilir. Gönderilen atma serbest uçtan yine baş yukarı yansırken bir atma daha gönderilerek iki baş yukarı atmanın yay üstünde karşılaşması sağlanır.
Bu karşılaşmada atmalar üst üste biner ve bir an genliklerinin (a) iki katına sahip (2a) tek bir atma hâline gelir. Daha sonra iki atma ayrılarak kendi yollarına yani yeni gelen atma serbest uca ilk atmanın yansımış hâli olan yansıyan atma da üreticiye doğru giderler.
Atmaların aynı ortamda iken yukarıdaki gibi üst üste bindiği duruma yapıcı girişim (süper pozisyon) adı verilir.
Yayın uçlarının birinden baş yukarı diğerinden baş aşağı atma gönderilir ve bu iki atma karşılaşırsa ne olur?
Bu sefer deney hazırlığında bir ucu sabit tutuyoruz ki baş yukarı atma ile baş aşağı atma karşılaşırsa ne olur gözlemleyebilelim. Sabit uçtan yansıyan atma ters dönerdi değil mi?
Atma üretecinde önce tek bir sarsıntı ile tek bir atma gönderilir. Sabit uçtan atma yansıdığı anda atma üretecinden bir atma daha gönderilir. Böylelikle yayın üstünde bir baş yukarı bir de baş aşağı atma oluşur ve karşılaşırlar.
Bu atmalar karşılaştıklarında bir anlığına birbirlerini söndürürler ve düz bir çizgi hâline gelirler. Daha sonra ise yansıyan atma yani ilk atma yansıdığı şekilde yoluna devam ederken ikinci gönderilen atma sabit uca doğru yoluna devam eder.
Atmaların aynı ortamda iken yukarıdaki gibi birbirini söndürdüğü bu türlü karşılaşmaya yıkıcı girişim adı verilir.
Buraya kadar aynı ortamda yani aynı yay üzerinde yansımayı gördük. Pekiii ya atmalar bir ortamdan başka bir ortama iletiliyorsa durumlar ne olur acaba?
Atmaların iletilmesi:
İnce yaydan kalın yaya:
Yaylarda atmaların ortam değiştirmesi ince yaydan kalın yaya ya da kalın yaydan ince yaya doğru geçişler ile olmaktadır.
Öncelikle ince yaydan bir atma gönderelim. Atma kalın yay ile karşılaştığında atmanın bir kısmı kalın yaya iletilirken bir kısmı kalın yay ile karşılaşılan noktaya sabit uç gibi davranarak baş aşağı dönüp yansıyacaktır.
Bu durumda ince yaydan kalın yaya gönderilen atma için
a) Gelen atma ile iletilen atma aynı yönlüdür.
b) İletilen atmanın genliği gelen atmadan küçüktür.
c) Gelen atmanın bir kısmı kalın yaydan yansır. Atmanın bir kısmının yansıdığı nokta sanki sabit uç gibidir. Bu sebeple baş aşağı yansımıştır.
yorumlarını yapabiliriz.
Kalın yaydan ince yaya:
Kalın yaydan ince yaya doğru bir baş yukarı atma gönderildiğinde iki yayın birleştiği nokta serbest uç gibi davranır. Bu durumda atmanın bir kısmı baş yukarı olarak iletilirken bir kısmı da yine baş yukarı olarak yansıyacaktır.
O hâlde kalın yaydan ince yaya iletilen atmalar için
a) Kalın yaydan ince yaya gönderilen atmanın bir kısmı aynı yönde iletilir. Bir kısmı da serbest uçlardan yansıyan atmalar gibi yansır.
b) Kalın yay ile ince yayın birleştiği nokta sanki serbest uç gibidir.
c) İnce yaya iletilen atmanın genliği yansıyan atmanın genliğinden daha büyük gelen atmanın genliğinden daha küçüktür.
yorumlarını yapabiliriz.
NOT:
Görseller bana aittir. Kullanmak isterseniz bir mail atmanız yeterlidir:)
