Ben küçük bir çocukken annem oturma odasının camının önündeki saksıya her ilkbahar gelişinde mini mini siyah tohumlar ekerdi. Sorduğumda da fesleğen tohumu derdi. Bana kısacık gelen süre zarfında bu saksının içinde yeşil odunsu gövdesinin üzerinde karşılıklı dizili yeşil yeşil yapraklar çıkardı. Bütün bitkilere ellemeyi, koklamayı çok seven ben o bitkinin de yapraklarını ellediğimde çıkan kokuya bayılırdım. İşte o andan itibaren annem bana biraz kızmaya başlardı. Tüm yapraklarını ezmeyeyim diye:) Salataya doğrayacağına dair söz aldığımda da artık bi daha ellemezdim. Çünkü en az kokusu kadar salataya kattığı lezzet de beni benden alırdı.
Yıllar geçtikçe fesleğenli ayranlar, fesleğenli limonatalar, pesto soslar da hayatıma girdikçe fesleğen vaz geçilemez bir yeşillik oldu benim için, sanırım dünya için de… Artık yerli yabancı tüm mutfaklarda ve pek çok tarifte fesleğen sıklıkla yer almaya başladı sanki.
Fesleğenin mutfaklarımıza kattığı bu lezzet ve kokunun dışında bahçelerimize de çok fazla katkısı olduğunu biliyor muydunuz?
Permakültür yaklaşımda bahçe alanımızda kardeş bitkileri kullanarak bitkilerimizi büyütmek harika bir yaklaşım ve dünyamızın ekolojik yaşamına da harika bir katkı oluyor. Kardeş bitkileri bir arada yetiştirdiğimizde bu bitkilerin faydalı böceklerden ortaklaşa faydalanmalarını, tozlaşmalarını sağlayabiliyoruz. Ayrıca birinin zararlısı diğerinin faydalısı da olabiliyor ve kendine çekerek diğer bitkiyi kurtarıyor. Topraktan mineralleri alırken kökleri kendi aralarında haberleşebiliyor, paslaşabiliyor. Kardeş bitkiler konusu çok derinlikli bir konu ve ben burada anca bu kadar kısa bir ön bilgi vermek istedim.
Fesleğen içeriği ve yarayışlılığı açısından en uyumlu kardeş bitkilerden biridir. Neredeyse her sebzeye kardeşlik yapabilir. Faydalı böcekleri kendine çekerken yakınlarındaki sebzelerin bu sayede rahat tozlaşmalarına yardımcı olurken keskin kokusu ile de bazı haşereleri bulunduğu ortamdan uzaklaştırır.
Fesleğen tozlaşmayı nasıl sağlar?
Fesleğenin mini mini beyaz çiçekleri vardır. Bu çiçekler ve yaydıkları kokular pek çok arı türünü ve sinekleri kendine çeker. Bu arı ve sinekler de genelde tozlayıcı varlıklardır. Dolayısıyla bahçede ne kadar fesleğenimiz varsa o kadar tozlayıcılar için besin, nektar var demektir. Ne kadar nektar ve besin varsa da o kadar artarak gelen polinatör böcek popülasyonu ve o kadar çok tozlaşma olayı olur.
Fesleğen biyolojik kontrolü nasıl sağlar?
Fesleğenin mini mini beyaz çiçekleri aynı zamanda yaban arılarını, uğur böceklerini, bazı sinekleri ve bazı kanatlıları kendine çeker. Bu faydalı böcekler zararlı böceklerden yaprak bitleri, larvalar ve başka kaygan, yapışkan zararlı böcekleri, yumurtalarını yiyerek bizi kurtarırlar. Ekolojik yaşamın içinde de böylelikle biyolojik kontrolü sağlarlar.
Fesleğenle kardeş olan sebzeler hangileridir?
1.Domates: Fesleğen ile domates kardeşliği harikadır. Evet hem salata tabağında hem de sebze yatağında çok iyi arkadaştırlar kendileri. Domates yetiştirmeye başladığımdan beri yanında mutlaka da fesleğen yetiştiriyorum (domateslerimin yanında semizotu, maydanoz, kadife çiçeği de yetiştiriyorum). Gerçekten yediğim domatesin lezzetini asla satın aldıklarımda bulamıyorum.
Fesleğen bazı kurt çeşitlerini, tırtılları, yaprak bitlerini caydırıcı bir etki yaratıyor. Ayrıca bu zararlıların yumurtlamalarının da fesleğen bitkilerinin olduğu yerde azaldığını gözlemlemiş biliminsanları… Bu durumda domateslerin etrafına fesleğen dikmek domatesin sağlıklı gelişimi için de yapacağımız lezzetli salata ve pesto soslar için de harika olur öyle değil mi?
2. Patlıcan: Fesleğen ile patlıcanın kardeşliği, fesleğenin domates ile olan kardeşliğine benzer. Aynı şekilde zararlıların patlıcandan uzak durmasına ve daha az yumurtlamalarını sağlar.
3. Biber: Fesleğen bibere gelecek zararlıları da biberden uzak tutar. Böylelikle delinmemiş, şekil bozukluğuna uğramamış sağlıklı biberler hasat edebiliriz.
4. Lahana: Lahana, karalahana, karnabahar gibi bitkilerle fesleğenin kardeşliği biraz farklı boyuttadır. Bu bitkilerin yanında fesleğen fedakâr kardeş rolündedir. Nasıl mı? Bildiğimiz gibi lahanagillerin en büyük düşmanları tırtıl ve salyangozlardır. Salyangozlar aynı zamanda fesleğen yapraklarını da çok severler. Bu durumda lahanagillerinizi korumak istiyorsanız yanına fesleğen ekeceksiniz ve o fesleğenleri salyangozların yemesine göz yumacaksınız (tabii etkili bir salyangoz mücadelesi yaptıysanız fesleğenler de size kalır;).
5. Marul: Marullara da en çok yaprak bitleri musallat oluyorlar. Bu durumda marulun yanına ekeceğiniz fesleğenin mini mini çiçekleri bu yaprak bitleri ve eşek arıları için çok iyi bir nektar sağlayıcı olacağından ( tatlı alyssum, kekik ve rezene de aynı işlevi görüyorlar) marullar korunmuş olacaklardır.
6. Soğan: Soğan yanına dikilen fesleğenlerin soğan ve sarımsakların çarpık bir şekilde büyümelerini engellediğini gözlemlemişler. Benim bu konuda bir tecrübem olmadığı için başka bir şey diyemiyorum.
Fesleğen ile kardeş olan çiçekler hangileridir?
Kadife çiçeği, biberiye çiçekleri, hodan, papatya ve frenk soğanı çiçekleri de fesleğenle çok iyi kardeştirler. Aynı zararlılarla benzer şekilde mücadele ettiklerinden birbirlerini de çok iyi korumuş olurlar. Bu saydığım tüm çiçeklerin çiçekleri yenilebilir olduğundan sağlıklı olmaları elbette ayrı bir önem taşıyor. bU çiçekleri salatalarınızda, içeceklerinizde, tatlılarınızda süsleme amaçlı da kullanabilirsiniz. Kullandığınızda da aldığınız zevkin, tadın, keyfin başka hiç bir şeyle ölçülemeyecek olduğunu göreceksiniz emin olun…
NOT: Fesleğen için anlattığım her şey reyhan yani mor fesleğen için de geçerlidir;)
